Tết Nguyên Đán là dịp để con cháu bày tỏ lòng thành kính với tổ tiên. Mâm cơm cúng ngày Tết là linh hồn của những ngày xuân, thể hiện ước vọng về sự an lành, sung túc. Mỗi miền có nét ẩm thực riêng nhưng đều giữ trọn giá trị truyền thống. Bài viết này hướng dẫn chi tiết cách làm mâm cơm cúng ngày Tết chuẩn phong tục, giúp gia đình bạn có một cái Tết trọn vẹn và ý nghĩa.
1. Ý nghĩa mâm cơm cúng trong văn hóa tín ngưỡng người Việt Nam
Mâm cơm cúng ngày Tết không chỉ đơn thuần là một bữa ăn thịnh soạn mà là bức tranh văn hóa, là sợi dây kết nối tâm linh và truyền thống gia đình. Nó mang trong mình những ý nghĩa sâu sắc mà mỗi người con đất Việt đều trân trọng:
- Lòng biết ơn và tưởng nhớ tổ tiên: Đây là dịp con cháu bày tỏ lòng thành kính, mời ông bà, tổ tiên trở về cùng sum họp, chứng giám cho một năm mới. Mâm cúng tươm tất thể hiện sự tri ân công đức sinh thành, dưỡng dục.
- Giá trị đoàn viên, sum họp: Trong ba ngày Tết, dù làm ăn, sinh sống nơi đâu, người Việt đều cố gắng trở về nhà. Bữa cơm cúng là khoảnh khắc cả gia đình quây quần, cùng nhau thụ lộc, chia sẻ những câu chuyện của năm cũ và cầu chúc cho năm mới. Hương vị truyền thống của từng món ăn như gợi nhớ ký ức, làm ấm lòng những người con xa quê.
- Cầu chúc may mắn, sung túc: Mỗi món ăn trong mâm cỗ đều chứa đựng một thông điệp may mắn. Ví dụ, bánh chưng/bánh tét tượng trưng cho đất trời và sự no đủ; xôi gấc màu đỏ tươi mang ý nghĩa phát đạt, may mắn; thịt gà thể hiện sự sung túc, thịnh vượng; hay canh khổ qua nhồi thịt (miền Nam) là mong ước mọi khổ đau sẽ “qua” đi.
Mâm cơm cúng được đặt trang trọng trên bàn thờ gia tiên, bên cạnh mâm ngũ quả, hương hoa, thể hiện sự chu toàn và mong muốn một năm mới bình an, tài lộc. Sự tỉ mỉ trong khâu chuẩn bị không chỉ là trách nhiệm mà còn là niềm tự hào của người phụ nữ trong gia đình. Giá trị tâm linh này tương đồng với sự chuẩn bị cách làm mâm cơm cúng giỗ hay cách làm mâm cơm cúng giao thừa, đều cần sự thành kính và tươm tất tuyệt đối.
2. Cách làm mâm cơm cúng ngày tết, giao thừa chuẩn phong tục
Dù ở miền nào, mâm cỗ cúng Tết cũng cần được chuẩn bị tươm tất, đầy đủ các món mặn và vật phẩm như hương, hoa tươi, trầu cau, rượu, trà, bánh kẹo, mâm ngũ quả. Tuy nhiên, sự khác biệt về khí hậu, sản vật và thói quen ẩm thực đã tạo nên những nét đặc trưng riêng biệt cho mâm cỗ ba miền.
2.1. Cách làm cơm cúng Miền Bắc: Cầu kỳ và Tinh tế
Ẩm thực miền Bắc, đặc biệt là Hà Nội, nổi tiếng với sự tinh tế và cầu kỳ. Mâm cỗ cúng thường tuân theo quy tắc “4 bát, 4 đĩa” tượng trưng cho tứ trụ, bốn mùa và bốn phương, hoặc “6 bát, 6 đĩa” (6 món ngon, 6 món quý), hay thậm chí là “8 bát, 8 đĩa” (bát chiết yêu, đĩa lòng thuyền).
- 4 Bát điển hình:
- Bát canh bóng thả (thái hình hoa, nấu với chân tẩy và nước dùng gà).
- Bát măng khô ninh chân giò/thịt lợn.
- Bát miến nấu lòng gà (hoặc miến dong).
- Bát mọc nấm thả.
- 4 Đĩa cơ bản:
- Đĩa gà trống luộc (gà trống thiến).
- Đĩa bánh chưng xanh (ăn kèm dưa hành).
- Đĩa giò lụa và chả quế/giò xào (giò thủ).
- Đĩa nem rán (chả nem).
- Các món khác: Thường có thêm xôi gấc (màu đỏ may mắn), nộm (như nộm su hào), dưa hành, và các loại mứt Tết.
Đặc trưng: Món ăn có vị cân bằng, cách bày biện khéo léo, chú trọng đến màu sắc (xanh, đỏ, trắng, vàng). Gà cúng thường là gà trống thiến, được luộc cẩn thận, quay đầu vào bát hương. Đây cũng là cách làm mâm cơm cúng giao thừa truyền thống, đặt lên ban thờ vào đúng thời khắc thiêng liêng.
2.2. Cách làm cơm cúng Miền Nam: Phóng khoáng và Tươi mới
Mâm cỗ miền Nam thể hiện sự phóng khoáng, không gò bó theo khuôn mẫu, thường dựa trên điều kiện kinh tế và sở thích gia đình. Tuy nhiên, vẫn có những món ăn không thể thiếu mang ý nghĩa sâu sắc.
- Các món chính:
- Bánh tét: Đa dạng nhân (đậu xanh, chuối, thịt mỡ), thường được bày biện rất đẹp mắt.
- Thịt kho tàu (thịt kho trứng vịt): Tượng trưng cho sự tròn đầy, đoàn viên (trứng tròn).
- Canh khổ qua nhồi thịt: Món ăn mang ý nghĩa xua đi những điều khổ sở, đón nhận may mắn.
- Tôm khô củ kiệu: Món ăn kèm phổ biến, củ kiệu ngâm chua ngọt giúp chống ngán.
- Lạp xưởng, chả giò (chả ram miền Nam).
- Gỏi ngó sen, gỏi gà xé phay (các món trộn, nộm tươi mát).
- Mâm ngũ quả: Thường có Cầu – Sung – Dừa – Đủ – Xoài (cầu mong sung túc vừa đủ xài).
Đặc trưng: Mâm cỗ có vị ngọt tự nhiên, nhiều món rau, gỏi nộm giúp cân bằng vị giác. Đây là cách làm mâm cơm cúng ngày Tết mang đậm hương vị phương Nam, thể hiện sự trù phú và ước vọng an lành.
2.3. Cách làm cơm cúng Miền Trung: Đơn giản và Hào sảng
Mâm cỗ miền Trung là sự giao thoa văn hóa giữa hai miền, thể hiện sự đơn giản, mộc mạc nhưng cũng không kém phần tươm tất. Do điều kiện khí hậu khắc nghiệt, người miền Trung chú trọng đến các món có thể lưu trữ lâu dài.
- Các món tiêu biểu:
- Bánh tét (thay cho bánh chưng) hoặc Bánh chưng (một số nơi).
- Thịt heo ngâm mắm (thịt giấm).
- Giò lụa, chả bò (đặc sản Huế, Đà Nẵng).
- Nem chua, tré (đặc sản khu vực miền Trung).
- Tôm rim hoặc thịt kho tàu (các món mặn).
- Dưa món (củ kiệu, cà rốt, đu đủ ngâm nước mắm).
- Ram cuốn (chả ram) hoặc các món gỏi, nộm.
- Canh: Thường là canh măng hoặc canh mọc.
Đặc trưng: Mâm cỗ thường có nhiều món nhỏ, đa dạng hương vị, chú trọng vị đậm đà, hơi cay, phù hợp với thời tiết. Các món khô, mặn được ưu tiên để dự trữ cho những ngày Tết dài, tương tự như nguyên tắc của cách làm mâm cơm cúng giỗ cần sự tiện lợi và bảo quản.
2.4. Cách làm mâm cơm cúng Miền Tây: Đa dạng và Phù sa
Miền Tây Nam Bộ với nguồn sản vật dồi dào, mâm cơm cúng cũng mang đậm màu sắc của sông nước và sự trù phú. Các món ăn thường đơn giản nhưng đầy đủ, thể hiện lòng hiếu khách và sự hào sảng.
- Các món ăn tiêu biểu:
- Bánh Tét lá cẩm, bánh tét nhân chuối: Thay cho bánh chưng, với nhiều biến thể màu sắc và hương vị.
- Thịt kho hột vịt: Tương tự miền Nam, nhưng có thể nấu cùng nước dừa tươi để có vị béo đặc trưng.
- Canh khổ qua nhồi thịt: Món ăn mang ý nghĩa xua đi những điều khổ sở, đón nhận may mắn.
- Lạp xưởng tươi, nem bì: Thường dùng để nhâm nhi cùng dưa món.
- Gỏi củ hủ dừa tôm thịt: Sử dụng nguyên liệu địa phương đặc sắc, vị thanh mát.
Đặc trưng: Món ăn có vị ngọt, béo nhẹ, sử dụng nhiều nguyên liệu từ vườn nhà. Mâm ngũ quả thường là Cầu – Sung – Dừa – Đủ – Xoài với cách bày trí khéo léo, thể hiện lòng hiếu thảo và cầu mong no ấm, bình an.
>>> Xem thêm: Hướng dẫn văn khấn ngày giỗ đúng chuẩn phong tục Việt Nam
3. Những lưu ý khi tự làm mâm cơm cúng
Để lễ cúng Giao thừa và ba ngày Tết được trọn vẹn, ngoài việc chuẩn bị các món ăn ngon, gia chủ cần đặc biệt lưu tâm đến sự trang nghiêm của không gian thờ cúng. Đây là những lưu ý quan trọng để thể hiện sự tôn kính tuyệt đối:
3.1. Bao sái ban thờ – Nghi thức thiêng liêng trước khi làm mâm cơm cúng
Trước khi đặt mâm cơm cúng ngày Tết, việc bao sái (lau dọn) bàn thờ phải được thực hiện kỹ lưỡng. Bàn thờ là nơi đón rước tổ tiên, thần linh, do đó cần phải sạch sẽ, tươm tất tuyệt đối.
- Thực hiện trước ngày 23 tháng Chạp: Dọn dẹp nhà cửa, đặc biệt là bàn thờ cần được bao sái, tỉa chân hương.
- Tránh dùng nước lã hoặc hóa chất thông thường: Nhiều người có thói quen dùng nước lã hoặc các chất tẩy rửa mạnh để lau dọn. Điều này không chỉ không hợp với nghi thức tâm linh mà còn có thể làm bạc màu, hư hại đồ thờ cúng bằng gỗ, đồng.
3.2. Giải pháp hoàn hảo: Khăn ướt bao sái ban thờ Việt Xanh
Với tâm ý đặt trọn sự tôn kính vào không gian thờ cúng, Việt Xanh đã nghiên cứu và cho ra mắt sản phẩm Khăn ướt bao sái ban thờ Việt Xanh, bản đầu tiên của dòng sản phẩm vệ sinh tâm linh tại Việt Nam (Việt Xanh – Đơn vị đầu tiên nghiên cứu và cho ra mắt sản phẩm Khăn ướt bao sái ban thờ trên thị trường Việt Nam vào năm 2021).
Sử dụng Khăn ướt bao sái ban thờ Việt Xanh giúp gia chủ giải quyết vấn đề bao sái một cách tiện lợi, sạch sẽ và trọn vẹn về mặt tâm linh:
- Thành phần thiên nhiên – An toàn tuyệt đối: Khăn được chiết xuất từ tinh dầu thiên nhiên ngũ vị (Quế, hồi, vỏ bưởi, đinh hương, gừng,…), lan tỏa hương thơm thanh khiết, giúp thanh lọc không gian, mang đến năng lượng tích cực, tâm thế an lành.
- Không làm bạc màu đồ thờ: Đây là cam kết quan trọng nhất của Việt Xanh. Nguyên liệu tinh dầu thiên nhiên giúp đồ thờ thêm sáng bóng, CAM KẾT không làm bạc màu đồ thờ như các dòng sản phẩm hóa chất.
- Thiết kế tiện lợi: Khăn được làm từ vải sợi không dệt, dày, dai, với thiết kế 2 mặt trơn – nhám giúp lấy đi lớp bụi bẩn trên bề mặt và kẽ nhỏ đồ thờ dễ dàng, tiết kiệm thời gian chuẩn bị cách làm mâm cơm cúng ngày Tết hay cách làm mâm cơm cúng giỗ chu toàn.
Với Khăn ướt bao sái ban thờ Việt Xanh, gia chủ có thể yên tâm rằng không gian thờ cúng luôn được sạch sẽ, trang nghiêm, thể hiện trọn vẹn lòng thành kính trước khi dâng mâm cỗ cúng.
3.3. Các lưu ý khác về mâm cúng
- Nguyên tắc “Tứ bất”: Tuyệt đối không nếm trước (thiếu tôn trọng tổ tiên), không cúng món sống, gỏi, hoặc mùi tanh (không trang nghiêm), không dùng đồ giả, không dùng vật phẩm không sạch sẽ.
- Thời điểm cúng Giao thừa: Cách làm mâm cơm cúng giao thừa là đặt mâm cúng vào thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới (từ 11h đêm 30 Tết đến 1h sáng mùng 1 Tết).
- Thái độ thành kính: Khi cúng, gia chủ cần ăn mặc chỉnh tề, giữ thái độ trang nghiêm, thành kính, đọc văn khấn trôi chảy để lời thỉnh cầu được tổ tiên chứng giám.
Kết luận
Mâm cơm cúng ngày Tết là nơi hội tụ tinh hoa ẩm thực, chứa đựng những giá trị văn hóa, tâm linh sâu sắc của người Việt. Dù là mâm cỗ cách làm mâm cơm cúng giỗ hay cách làm mâm cơm cúng giao thừa, tất cả đều thể hiện lòng biết ơn, hiếu kính và ước vọng về một năm mới an khang, thịnh vượng.
Để chuẩn bị cho một cái Tết trọn vẹn, ngoài việc chuẩn bị món ăn tươm tất, đừng quên nghi thức bao sái, lau dọn bàn thờ. Hãy để Khăn ướt bao sái ban thờ Việt Xanh đồng hành cùng gia đình bạn, giúp không gian thờ cúng luôn thanh tịnh, sẵn sàng đón lộc xuân. Việt Xanh tin rằng chăm sóc bàn thờ không chỉ là lau dọn, mà còn là cách để gìn giữ truyền thống, vun đắp sự bình an cho gia đạo.
Đừng để những lo lắng về việc lau dọn, bao sái làm giảm đi niềm vui ngày Tết.
Khăn ướt bao sái ban thờ Việt Xanh – Tôn kính tuyệt đối không gian tâm linh!
Hotline: 0936 404 604 – 091 1234 824
Email: khanuotbaosaibanthovietxanh@gmail.com
Website: vietxanhjsc.vn